Pyetja:
A mund të jetë i arsyetuar njeriu me paditurinë e tij, për çështjet që kanë të bëjnë me besimin?
***
Përgjigjja:
Mospajtimi (hilafi) në çështjen e arsyetimit me padituri është sikurse shumë çështje të tjera të jurisprudencës islame, bile ndonjëherë mund të jetë vetëm mospajtim gjuhësor kur duhet që me atë dispozitë të gjykohet ndonjë person i caktuar.
Ndodh që të gjithë të pajtohen se një fjalë, një vepër apo lënie e ndonjë vepre është kufër, mirëpo a mundet që me këtë hukëm (dispozitë) ta gjykojmë një person të caktuar, i cili i ka të qarta këto gjëra dhe nuk ka pengesë që ta gjykojmë me atë dispozitë, apo nuk mundemi ta gjykojmë sepse ai nuk i ka disa gjëra të qarta ose gjindet ndonjë prej pengesave.
E kjo, për shkak se padituria tek ai që bën kufër është dy lloje:
1. Kjo vepër të jetë nga një person, i cili ka fe tjetër përveç asaj Islame ose nuk beson fare në ndonjë fe dhe nuk ka paramenduar se është në gabim fetarisht.
Për këtë lloj, në këtë botë vlejnë dispozitat që janë si rezultat i veprave të tij, e në botën tjetër, çështjen e tij e ka në dorë Allahu.
Mendimi më i vërtetë është se për ata do të ketë provim nga ana e Allahut, në atë mënyrë si Do Ai, dhe Allahu e di më mirë ç’do të kishin punuar.
Mirëpo ne e dimë se ai nuk do të hyjë në zjarr përveç nëse ka bërë mëkat, sepse Allahu, subhanehu ue teala, thotë: “e Zoti yt nuk i bën të padrejtë askujt.” (Kehf: 49)
Thamë se për të në këtë botë vlejnë dispozitat që janë si rezultat i veprave të tij, d.m.th., dispozitat e kufrit, sepse ai nuk e beson Islamin dhe nuk mund të themi se është musliman.
Po ashtu thamë se mendimi më i vërtetë është se atyre do t’u bëhet provim në botën tjetër, sepse kjo na është përcjellur në shumë transmetime, të cilat i ka përmendur Ibën Kajjimi kur ka përmendur mendimin e tetë për fëmijët e mushrikëve…
2: Kjo vepër të jetë nga një person, i cili e beson Islamin, mirëpo ka jetuar duke e bërë këtë vepër të kufrit duke mos e ditur se kjo është në kundërshtim me Islamin dhe askush nuk ia ka tërhequr vërejtjen për këtë.
Për këtë person po ashtu gjykojmë me dispozitat Islame si për një musliman, e në botën tjetër çështja e tij është në Dorë të Allahut. [1]
Këtë qëndrim e mbështet Kurani, sunneti dhe fjalët e dijetarëve.
Prej argumenteve të Kuranit janë:
“E Ne nuk dënojmë askënd para se t’ia dërgojmë të dërguarin.” (Isra: 15);
“Zoti yt nuk është i tillë që të shkatërrojë vendbanimet para se në kryeqendër të tyre të dërgojë pejgamber, i cili do t’u lexojë atyre argumentet Tona, dhe Ne nuk shkatërruam vendbanime, po vetëm kur banorët e tyre ishin zullumqarë.” (Kasas: 59);
“Të dërguar që ishin lajmgëzues e kërcënues, ashtu që pas dërgimit të dërguarve, njerëzit të mos kenë fakt (arsyetim) para Allahut.” (Nisa: 165);
“Ne asnjë nga të dërguarit nuk e dërguam ndryshe vetëm në gjuhën e popullit të vet, ashtu që ai t’u shpjegojë atyre (në atë gjuhë). E Allahu e lë të humbur atë që do, dhe e udhëzon në rrugë të drejtë atë që do.” (Ibrahim: 4);
“Allahu nuk e humb një popull pasi që ta ketë udhëzuar atë, para se t’u sqarojë atyre se prej çka duhet ruajtur.” (Teube: 115);
“Dhe ky është libër dobiprurës, Ne e zbritëm, përmbajuni këtij, ruajuni ashtu që të mëshiroheni. (E zbritëm Kuranin) Që të (mos) thoni: “Libri u zbriti vetëm dy grupeve para nesh (jehudive e të krishterëve) dhe se ne ishim të panjohur me librat (me mësimet) e tyre. Dhe që të (mos) thoni: “Sikur të na kishte zbritur neve libri, (sikurse u zbriti atyre dy grupeve) ne do të ishim edhe më të udhëzuar se ata. Juve ju erdhi nga Zoti juaj argumenti (Kurani), ju erdhi udhëzimi, mëshira.” (En’am 155-157)
Si dhe shumë argumente të tjera që aludojnë se nuk arrihet argumentimi, përveç pas diturisë dhe sqarimit.
Prej sunnetit, po përmendim hadithin nga Ebu Hurejra (Allahu qoftë i kënaqur me të!), se Pejgamberi ﷺ ka thënë: “Pasha Atë, në Dorë të Të Cilit është shpirti i Muhammedit, nuk ka njeri që do të dëgjojë për mua, çifut apo i krishterë dhe vdes duke mos besuar në atë që më është zbritur, e të mos jetë prej banorëve të zjarrit”. [2]
E prej fjalëve të dijetarëve: Ibn Kudame thotë: “…nëse është prej atyre që nuk e dijnë se është detyrim, sikurse ata që janë të rinj në Islam, jetojnë në vende joislame ose jetojnë larg qyteteve dhe larg dijetarëve, nuk mund të gjykojmë se është kafir”. [3]
Po ashtu Ibën Tejmije thotë: “Unë çdoherë ai që ka jetuar me mua e di kam qenë prej atyre që më së shumti kanë ndaluar që një person i caktuar të cilësohet si kafir, fasik apo mëkatar, përveç kur dihet se atij i është sqaruar argumenti, të cilin po ta kundërshtonte do të ishte ose kafir, ose fasik, ose mëkatar.
Mendimi im është se këtyre lloj njerëzve (që nuk u ka arritur argumenti) Allahu ua falë gabimet, qofshin ato gabime në besim apo në praktikë.
Selefi shumë herë kanë diskutuar rreth këtyre çështjeve, mirëpo asnjëri prej tyre nuk ka gjykuar dikënd (të këtij lloji) me kufër, fisk apo mëkat… dhe vazhdimisht kam sqaruar se ajo që është transmetuar nga Selefi se ‘kush thotë apo bën kështu ose ashtu është kafir’, po ashtu është me vend, por duhet të bëhet dallim mes asaj kur flet për veprën dhe kur flet për ndonjë njeri të caktuar… të gjykuarit me kufër është kërcënim, andaj edhe pse fjala e dikujt mund të jetë përgënjeshtrim i fjalëve të Dërguari të Allahut ﷺ, mirëpo ndoshta ai person është i ri në Islam, ose është rritur në fshatra të largëta, d.m.th., njerëzit sikur ky nuk bëjnë kufër nëse mohojnë diçka nga Islami përderisa t’u sqarohet argumenti për të njëjtën.
Ndoshta ai person nuk i ka dëgjuar më parë ato argumente, ose i ka dëgjuar mirëpo nuk i ka konsideruar të vërtetë.
Madje ndoshta ia ka treguar dikush që ia ka komentuar ndryshe prej kuptimit të vërtetë. [4]
Ndërsa Muhammed ibën AbdulVehhabi ka thënë: “Sa i përket gjykimit të njerëzve për kafira, unë iu them kafira atyre që e kanë njohur fenë e të Dërguarit të Allahut ﷺ dhe pasiqë e kanë njohur e kanë sharë, i kanë ndaluar njerëzit nga udhëzimi i tij dhe i kanë armiqësuar veprat e tij, këtë lloj njerëzish unë i gjykoj për kafira”.
Në faqe 66 thotë: “…e rrenat dhe shpifjet që janë bërë se ne u themi kafira shumicës së muslimanëve dhe ua detyrojmë që të shpërngulen te ne atyre që munden ta shfaqin fenë Islame, e gjithë kjo është shpifje dhe gënjeshtër. Këto shpifje i bëjnë për shkak se dëshirojnë t’i pengojnë njerëzit nga feja e Allahut dhe e të Dërguarit të Allahut ﷺ.
Si mund t’i gjykojmë për kafira ata që nuk kanë bërë shirk vetëm për shkak se nuk shpërngulen te ne dhe nuk luftojnë për neve, e të mos i gjykojmë për kafira –dhe nuk i gjykojmë- ata që adhurojnë putin, i cili është mbi varrin e AbdulKader el Xhejlanit, putin i cili është mbi varrin e Ahmed el-Bedeviut si dhe të tjerëve, nuk i gjykojmë për kafira sepse ata nuk dijnë dhe nuk ka pasur kush t’ua tërheqi vërejtjen”.
Pasi ky qenka aludimi i Kuranit, sunetit dhe fjalëve të dijetarëve, ai po ashtu është aludim i Urtësisë së Allahut, Butësisë dhe Mëshirës së Tij, që nuk do ta dënojë asnjërin përderisa nuk ia dërgon argumentin.
Mendjet tona nuk mund të jenë të pavarura në kuptimin (njohjen) e asaj se çfarë kemi detyrim ndaj Allahut, sepse po të kishte qenë ashtu atëherë nuk do të kufizohej argumenti në dërgimin e të dërguarve.
Thelbi për atë që thotë se është musliman, është që ai të mbetet si i tillë, përderisa nuk vërtetohet se nuk është ashtu, e kjo me argumente nga sheriati.
Nuk lejohet që ta konsiderojmë të lehtë gjykimin e njerëzve për kafira, sepse në atë ka dy rreziqe të mëdhenj:
Njëra: Se është shpifje në gjykimin e Allahut dhe për personin, të cilin e ka nënçmuar me atë emër (kafir).
Pra, është e qartë se ky ka gjykuar se është kafir filani për të cilin Allahu nuk ka thënë ashtu dhe kjo është njësoj sikurse ndalimi i asaj që e ka lejuar Allahu.
Të drejtën e gjykimit se a është kafir apo jo, e ka vetëm Allahu, njësoj sikurse gjykimi për çështjet hallall-haram.
E tjetra: Sepse ai e ka cilësuar muslimanin me cilësi të kundërt, ka thënë: Ai është kafir, e ai në të vërtetë është larg saj.
Kështu që ka mundësi që kjo cilësi t’i kthehet vetë thënësit të kësaj fjale.
Këtë e përfitojmë nga hadithi i Abdullah ibën Omeri (Allahu qoftë i kënaqur me të!), se Pejgamberi ﷺ ka thënë: “Kur muslimani e gjykon vëllain e tij për kafir, kjo fjalë i kthehet njërit prej tyre” [5], në një transmetim tjetër: “Nëse është ashtu si ka thënë, pranohet, e nëse nuk është atëherë ajo i kthehet atij që e ka thënë”. [6]
Po ashtu Muslimi transmeton nga Ebu Dher-ri (Allahu qoftë i kënaqur me të!), se Pejgamberi ﷺ ka thënë: “Kush e emërton dikënd me kufër ose i thotë armik i All-llahut, e ai nuk është ashtu, ato fjalë i kthehen atij.” [7]
Fjala e Pejgamberit ﷺ te hadithi i Abdullah ibën Omerit (Allahu qoftë i kënaqur me të!),“…e nëse nuk është…” dhe tek ai i Ebu Dherrit (Allahu qoftë i kënaqur me të!): “…e ai nuk është ashtu…”, d.m.th., nuk është ashtu sipas gjykimit të Allahut.
Ky pra, është rreziku i dytë, kthimi i cilësisë te vetë ai, nëse vëllai i tij është larg nga ajo.
Me të vërtetë është rrezik i madh dhe mundet që të bihet në të.
Më së shumti shpejton në gjykimin e vëllait për kafir, ai që vetëpëlqehet me veprat e tij dhe i nënçmon të tjerët.
Në këtë rast ky ka bashkuar mes vetëpëlqimit, gjë e cila mund të bëhet shkak në zhdukjen e veprave; dhe mendjemadhësisë, e cila e patjetërson dënimin nga All-llahu me zjarr, siç na është treguar në hadithin nga Ebu Hurejra (Allahu qoftë i kënaqur me të!), se Pejgamberi ﷺ ka thënë: “Allahu, azze ue xhel-le, ka thënë: Krenaria është ridaja Ime e Madhështia është izari Im. Ai që mundohet të Më afrohet me njërën nga ato, e gjuaj në zjarr”. [8]
Para se të gjykohet për kufër, duhet të kihen parasysh dy gjëra:
E para: Argumentim nga Kur’ani ose Sunneti se kjo vepër është kufër, ashtu që të mos shpifë ndaj Allahut gënjeshtra.
E dyta: Ai gjykim t’i përkasi personit të gjykuar me atë gjykim, në atë mënyrë që të plotësohen kushtet dhe të anulohen pengesat (për atë gjykim).
Prej kushteve më me rëndësi është që personi të jetë i ditur me kundërshtimin që ka bërë, i cili është kufër, e kjo ngase Allahu, ka thënë: “Kush i kundërvihet të dërguarit, pasi i është bërë e qartë e vërteta dhe ndjek rrugë tjetër nga ajo e besimtarëve, Ne e lëmë në atë që ka zgjedhur (në dunja) e fusim në Xhehennem. Përfundim i keq është ai.” (Nisa: 115)
Në këtë ajet shihet qartë se Allahu e kushtëzoi dënimin me zjarr për atë person që i kundërvihet Pejgamberi ﷺ pasi t’i bëhet e qartë e vërteta.
Tash, a është kusht që ky person t’i dijë edhe pasojat e gabimit të tij siç janë kufri etj., apo mjafton vetëm të dijë se ka bërë gabim edhe pse nuk e di se çfarë pasoje mund të ketë ai gabim?
Si duket është e dyta, d.m.th. vetëdija e tij se ajo gjë është gabim mjafton për gjykimin e tij ashtu si meriton gabimi i tij, sepse Pejgamberi ﷺ ia detyroi kefaretin (shlyerjen) atij që bëri marrëdhënie intime me të shoqen gjatë ditës së Ramazanit, ngase ai e dinte se ka gabuar edhe pse nuk e dinte se për atë gabim ka kefaret aq të rëndë.
Po ashtu edhe ai njeri i martuar që bën zina dhe e di se ajo është e ndaluar, ai duhet të gurëzohet deri në vdekje edhe nëse nuk e ka ditur se çfarë pasoje ka ajo. E po ta kishte ditur ndoshta edhe nuk do të bënte zina.
E prej pengesave (për gjykim se është kafir) është detyrimi i personit në bërjen e asaj vepre që është kufër, Allahu, thotë: “Ai që pas besimit të tij e mohon Allahun, me përjashtin të atij që dhunohet (për të mohuar), e zemra e tij është e bindur plotësisht me besim. Ndërsa ai që e pranon mosbesimin me gjoks të hapur, këta i ka kapur hidhërimi nga Allahu dhe ata kanë një dënim të madh.” (Nahël: 106)
Prej pengesave është edhe kur njeriu nuk mund të kontrollojë mendjen dhe qëllimin e tij, kështu që nuk di se çfarë thotë nga gëzimi, dëshpërimi, hidhërimi, frika etj., ngase All-llahu, subhanehu ue teala, ka thënë: “Nuk është ndonjë mëkat i juaji ajo për çka keni gabuar, por (është mëkat) ajo që zemrat tuaja e bëjnë qëllimisht, po Allahu është që fal, është Mëshirues.” (Ahzab: 5)
Po ashtu transmetohet nga Enes ibën Maliku (Allahu qoftë i kënaqur me të!), se i Dërguari i Allahut ﷺ ka thënë: “Allahu me teuben (pendimin) e robit të tij gëzohet më tepër sesa ai që ishte me kafshën e tij në një tokë të panjohur, e pastaj i humbi kafsha së bashku me hajen dhe pijen, ashtu që i këputi shpresat dhe ra nën hijen e një druri, ku nuk shpresonte se do ta gjejë kafshën. Në çastet duke ndejtur në këtë hall, e sheh kafshën e tij përpara (me hajen dhe pijen) dhe menjëherë e kap, e nga gëzimi i madh thotë: O Zot, Ti je robi im e unë jam Zoti yt, ky gaboi prej gëzimit të madh që pati.” [9]
E po ashtu prej pengesave është edhe kur ai person ka ndonjë dyshim rreth kuptimit të atij gabimi, ashtu që mendon se është në të drejtë.
Është pengesë kjo, sepse ky njeri nuk ka patur për qëllim mëkatin dhe kundërshtimin ndaj All-llahut, ashtu që edhe për këtë vlen ajeti: “Nuk është ndonjë mëkat i juaji ajo për çka keni gabuar, por (është mëkat) ajo që zemrat tuaja e bëjnë qëllimisht.”
Pastaj, ky person edhe e ka dhënë të gjithë mundin e tij (për të kuptuar të vërtetën), ashtu që mund të bëjë pjesë në këtë ajet: “Allahu nuk ngarkon askënd përtej mundësive të veta.” (Bekare: 286)
Ibn Kudame, autori i librit “el-Mugni” (8/131) thotë: “…nëse e bën të lejuar vrasjen e të pafajshmëve dhe grabitjen e pasurisë së tyre, duke mos patur dyshim e as keqkuptim, ky është kafir, e nëse i bën ato nga keqkuptimi (te’vili) siç janë havarixhët. [10]
Ne përmendëm se shumica e dijetarëve nuk i kanë gjykuar havarixhët si kafira edhe pse ata e kanë bërë të lejuar vrasjen e muslimanit dhe grabitjen e pasurisë së tij dhe e bëjnë këtë duke menduar se ashtu afrohen tek Allahu, më tepër… Dihet mirë se prej medhhebit të havarixhëve është edhe gjykimi me kufër i shumë shokëve të Pejgamberit ﷺ dhe kanë lejuar gjakun dhe pasurinë e tyre, madje e kanë konsideruar si afrim tek Allahu.
Por prapë se prapë, dijetarët nuk i kanë quajtur (havarixhët) kafira për shkak se të gjithë këtë e kanë bërë nga keqkuptimi (te’vili).
Kjo vlen edhe për çdo ndalesë tjetër, të cilën mund ta lejojë dikush me kësi lloj keqkuptimi. [11]
Ibën Tejmije thotë: “Bidati i havarixhëve në të vërtetë rrjedh nga keqkuptimi që kanë pasur për Kuranin, nuk kanë pasur për qëllim të kundërshtojnë, por kanë kuptuar nga Kurani atë që nuk ka aluduar Kurani dhe kanë menduar se Kurani detyron tekfirin [12] e mëkatarëve”. [13]
Diku tjetër thotë: “Havarixhët e kanë kundërshtuar sunnetin, të cilin jemi të detyruar ta pasojmë, i bënë tekfir besimtarëve me të cilët është detyrim të miqësohen… dhe kështu vazhduan në pasimin e ajeteve muteshabih (jo të qarta mjaft) duke i komentuar me komentim të pavend, duke mos e ditur kuptimin e tyre, duke mos patur dituri, duke mos e pasuar sunnetin dhe duke mos i verifikuar dituritë e tyre te dijetarët islam, të cilët e kuptojnë Kuranin”.
Po ashtu ka thënë: “Të gjithë imamët janë të një mendimi në kritikimin e havarixhëve dhe në faktin se ata (havarixhët) janë në humbje, mirëpo në çështjen e tekfirit të tyre janë ndarë në dy mendime të njohura. Se asnjëri prej shokëve të Pejgamberit ﷺ nuk i ka gjykuar si kafira, as Ali ibën Ebi Talibi (Allahu qoftë i kënaqur me të!), as dikush tjetër, por i kanë konsideruar si muslimanë zullumqarë, siç e kemi parë këtë në shumë transmetime nga ata. Ky është edhe mendim i vulosur i imamëve, siç është imam Ahmedi dhe të tjerë”.
Po ashtu thotë: “Havarixhët, për të cilët ka urdhëruar Pejgamberi ﷺ, të luftohen, i ka luftuar Emirul Mu’minin Ali ibën Ebi Talibi, (Allahu qoftë i kënaqur me të!), që ishte njëri prej katër halifëve të drejtë, për luftimin e tyre janë të një mendimi edhe të gjithë dijetarët nga gjenerata e shokëve të Resulull-llahut ﷺ nga tabiinët dhe të gjithë pas tyre. [14]
Mirëpo nuk i ka quajtur kafira as Ali ibën Ebi Talibi, as Sa’d ibën Ebi Vekkasi, (Allahu qoftë i kënaqur me ta!), dhe askush tjetër nga sahabët, por i konsideruan si muslimanë, të cilët duhet të luftohen.
Bile Aliu, (Allahu qoftë i kënaqur me të!), nuk i luftoi përderisa ata nuk derdhën gjakun e muslimanit dhe përderisa nuk sulmuan pasuritë e tyre, e kur i bënë këto gjëra, atëherë Aliu, (Allahu qoftë i kënaqur me të!), i luftoi për t’u mbrojtur nga zullumi dhe padrejtësia e tyre, e nuk i luftoi si kafira.
Pikërisht për këtë shkak edhe nuk i robëroi gratë e tyre dhe nuk ua mori pasurinë e tyre.
Këta nuk u konsideruan si kafira edhe pse dalaleti (humbja) i tyre është i vërtetuar me tekst dhe ixhma.
E si mundet, pra, që disa grupacione të akuzojnë njëra tjetrën se janë kafira, të cilëve u është mbështjellë e vërteta në disa çështje, në të cilat çështje kanë gabuar edhe njerëz të ditur?!
Nuk i lejohet askujt nga këto grupacione ta bëjë tekfir tjetrin dhe nuk guxon të lejojë për vete gjakun dhe pasurinë e tjetrit, edhe nëse në grupin tjetër ekziston bidati. Si mundet ta bëjë këtë, e në të njëjtën kohë ky grup i njerëzve (që bëjnë tekfir) ka po ashtu bidate, bile ndoshta bidati i këtyre është më i rëndë sesa bidati i tjerëve, e në të shumtën e rasteve të gjithë ata janë të paditur me realitetin e asaj për të cilën kanë mospajtim.
Derisa ka thënë“…në qoftë se muslimani gabimisht (me te’vil, me keqkuptim) e lejon luftimin e dikujt ose e bën tekfir dikënd, kjo nuk konsiderohet si kufër për të”; po ashtu ka përmendur se: “…dijetarët janë ndarë në tre mendime lidhur me urdhërat e Allahut dhe të Dërguarit, se a janë të detyrueshme ato urdhëra edhe për robërit para se t’u kumtohen”.
Mirëpo e vërteta është ajo në të cilën ka aluduar Kurani, ku thuhet: “E Ne nuk dënuam askënd para se t’ia dërgojmë të dërguarin.” (Isra: 15)
Po ashtu thotë, subhanehu ue teala: “Të dërguar që ishin lajmgëzues e qortues, ashtu që pas dërgimit të dërguarve njerëzit të mos kenë fakt (arsyetim) para Allahut.” (Nisa: 165)
E në dy Sahihët transmetohet se Pejgamberi ﷺ ka thënë: “Nuk ka kush që e do më shumë arsyetimin sesa Allahu, për këtë shkak edhe ka dërguar të dërguar që ishin lajmgëzues e qortues”.
Pra, po e shohim se i padituri është i arsyetuar për atë që thotë apo punon, qoftë ajo kufër ose ndonjë mëkat në përgjithësi dhe u pa kjo prej argumenteve nga Kurani, sunneti, logjika dhe fjalët e dijetarëve.
———————————
[1] “Tarikul hixhretejni”
[2] Muslimi (1/134)
[3] ‘el-Mugni’ (8/131)
[4] Mexhmua Fetava (3/229)
[5] ‘Dureru-s-sunnijeh’ (1/56)
[5] Buhariu (6104) dhe Muslimi (60)
[6] Muslimi (60)
[7] Muslimi (61)
[8] Ahmedi, Ebu Davudi (4090) dhe Ibën Maxhe (4174)
[9] Muslimi (2104)
[10] Havarixh quhen ata muslimanë, të cilët i quajnë muslimanët e tjerë kafira po qe se bëjnë ndonjë gjynah të madh. (sh.p)
[11] Fjala te’vil gjuhësisht d.m.th. shpjegim, komentim, por në terminologjinë e shumicës së dijetarëve përdoret si: shpjegim i gabuar, komentim pa vend, keqkuptim etj. (sh.p)
[12] Tekfir: të gjykuarit me kufër. Këtë fjalë do ta përdorim kështu deri në fund të librit. (sh.p)
[13] Mexhmua Fetava (13/30)
[14] Mexhmua Fetava 3/282
